یکی از مهمترین مسائل اخلاقی و وظائف انسانی احترام به پدر و مادر است. در آموزه های دینی ما تأکید فراوانی به احترام پدر و مادر شده است، قرآن کریم در ضمن چند آیه پس از دعوت به خداپرستی و توحید و شریک قرار ندادن به خدای متعال سفارش اکید به نیکی پدر و مادر می کند این تعابیر نشان از اهمیت نیکی کردن به پدر و مادر می کند این تعابیر نشان از اهمیت نیکی کردن به پدر و مادر که خداوند متعال پس از نفی بت پرستی و شرک و دعوت به یکتا پرستی مسئله احترام به پدر و مادر را پیش می کشد.
احترام و نیکی به پدر و مادر و در مقابل عدم رعایت حقوق آنها و بدی کردن می تواند یکی از عوامل سعادت و خوشبختی و عاقبت به خیری انسان باشد یا در مقابل عامل شقاوت و بدبختی و عاقبت به شری او باشد که در ضمن این مطلب به بیان اثرات دنیائی و آخرتی این مسئله خواهیم پرداخت .
آثار دنیوی احترام به پدر و مادر
1. دوری از عصیان گری و شقاوت
از جمله آثاری که قرآن کریم به آن تأکید نموده است این است که نیکی به والدین صفت جبار و عصیانگری را از انسان دور می کند و همچنین دچار شقاوت نمی گردد.
قرآن کریم می فرماید :
« گفتیم ای یحیی کتاب آسمانی را به قوت بگیر و به او در عهد کودکی نبوت بخشیدیم واز سوی خویش بر او رحمت آوردیم و پاکیزه اش داشتیم و او پرهیزگار بود و او را سفارش به نیکی به پدر و مادرش نمودیم و او جبار و عصیانگر نبود.»
و یا درباره حضرت عیسی (علیه السلام) فرموده:
« مرا مادام که زنده باشم به نماز و زکات سفارش فرموده است و نیز مرا در حق مادرم نیکو کار گرداند و مرا زورگوی سخت دل نگردانده است.
2. طول عمر
همانطور که طول عمر اثر صله رحم، شمرده می شود روایات اسلامی این اثر را برای نیکی به والدین ذکر نموده اند.
پبامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: کسی که طولانی شدن عمر و توسعه رزق را دوست دارد به پدر و مادر خود نیکی کند.
و نیز رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: در خواب مردی از امتّم را دیدم که فرشته مرگ برای قبض روح او حاضر شده بود اما او با نیکی به والدین خود آن فرشته را از ماموریتش منع کرد.
3. فراوانی روزی
در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است هر کسی نیکی به والدین نماید هرگز در زندگی به فقر مبتلا نخواهد شد.
4. اجابت دعای والدین در حق فرزندان
در برخی روایات به اهمیت دعای والدین در حق فرزندان اشاره شده و از جمله آثار توجه و نیکی به آن ها شمرده است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند دعای سه کس را رد نخواهد کرد: دعای پدر در حق فرزند در هنگام نیکی به او . دعای پدر بر ضد فرزند (نفرین) هنگامی که مورد عاق او واقع شود و دعای مظلوم بر ظالم.
5. موجب نیکی فرزندان می شود
از جمله اثر های دنیایی نیکی به پدر و مادر این است که اگر کسی پدر و مادرش را احترام نمود آن احترام را از ناحیه فرزندانش خواهد دید. فلسفه این امر روشن است زیرا فرزندان انسان، پدر و مادر را الگوی عملی خویش قرار می دهند.
اگر آنها ببینند پدر و مادرشان نیکی به والدین را سرلوحه زندگی خود قرار
داده اند و به آن همت می ورزند او هم نسبت به آنان چنین خواهد کرد.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «بروا آباءکم یبرکم ابناءکم» ؛ «به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند.»
آثار اخروی احترام به پدر ومادر
از جمله آثار و پیامدهایی که عمل به این ارزش الهی به دنبال دارد آثاری است که پس از عالم دنیا نصیب انسان می گردد که عبارتند از:
1. آسان شدن مرگ؛
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که دوست دارد خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان سازد. به خویشان و نزدیکان و پدر و مادرش نیکوکار باشد و اگر چنین کند خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان می کند.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر بالین جوانی که در حال مرگ بودحاضر شد و فرمود: ای جوان کلمه توحید (لا اله الا ا…) بر زبان بیاور جوان زبانش بند آمده بود و قادر به ادای توحید نبود. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به حاضرین فرمود: آیا مادر این جوان در این جا حاضر است؟ زنی که در بالای سر جوان ایستاده بود گفت: آری، من مادر او هستم.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آیا تو از فرزند راضی و خشنود هستی؟ گفت: نه من مدت شش سال است که با او حرف نزده ام.
فرمود: ای زن او را حلال کن و از او راضی باش! گفت برای رضایت خاطر شما او را حلال کردم، خداوند از او راضی باشد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای جوان چه می بینی؟ گفت: مردی بسیار زشت و بدبو را مشاهده می کنم و اکنون گلوی مرا گرفته است.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دعائی به این مضمون به جوان یاد داد و
فرمود بخوان :
«ای خدائی که عمل اندک را می پذیری و از گناه و خطای بزرگ در می گذاری از من نیز عمل اندک را بپذیر و از گناه بسیار من در گذر چرا که تو بخشنده و مهربانی. »
جوان دعا را آموخت و خواند، سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: اکنون چه می بینی گفت: اکنون مردی (ملکی) را می بینم که صورتی سفید و زیبا و پیکری خوشبو و لباسی زیبا بر تن دارد و با من خوش رفتاری می کند، بعد از دنیا رحلت کرد
2. دریافت پاداش زیاد
امام صادق (علیه السلام) در این باره می فرماید: «چه چیز مانع شخص می شود وقتی که پدر و مادرش زنده یا مرده اند به آنها نیکی کند، به این صورت که به نیت آنها نماز بخواند، صدقه بدهد، حج به جا بیاورد و روزه بگیرد. زیرا اگر چنین کند ثواب آن به پدر و مادرش می رسد و به خودش نیز همان مقدار ثواب داده می شود همچنین خداوند بر کارهای نیک و نماز او خیر زیاد عطا می کند.»
در برخی از روایات به پاداش هایی اشاره شده است که به ازای نیکی به پدر و مادر عطا می شود برای نمونه در روایتی از ابن عباس از رسول اکرم
(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است : هر فرزند نیکوکاری که از روی مهربانی به پدر و مادر نگاه کند در مقابل هر نگاه ثواب یک حج کامل مقبول به او داده
می شود.
سوال کردند: حتی اگر روزی صد مرتبه به آنها نگاه کند؟
حضرت فرمود: آری خداوند برزگ تر و پاک تر است.
3. مغفرت حق
امام سجاد (علیه السلام) فرمود: مردی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و گفت: ای رسول خدا، من هیچ کار زشتی نمانده که انجام نداده باشم آیا می توانم توبه کنم؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آیا هیچ یک از پدر و مادرت زنده هستند؟گفت: بلی ، پدرم. حضرت فرمود: برو به او نیکی کن تا آمرزیده شوی. وقتی او راه افتاد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای کاش مادرش زنده بود یعنی اگر مادرش زنده بود و به او نیکی می کرد زودتر آمرزیده می شد.
4. وصول به بهشت
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در این مورد فرمود:
«4 خصوصیت است که اگر کسی واجد آن باشد لطف و احسان حق تعالی بر او ریزش خواهد کرد و در بهشت رضوان ماوی خواهد گزید » ؛
- اخلاق نیکی که با آن در میان مردم زندگی کند.
- مدارا کردن با گرفتاران .
- شفقت و مهربانی به والدین.
- احسان به زیردستان همچنین ابراهیم بن شعیب می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم، پدری فرتوت وضعیت دارم که به هنگام فضای حاجت او را به دوش می کشم، حضرت فرمود: تا هرگاه که می توانی این عمل دریلغ نکن و غذای او را لقمه لقمه در دهانش بگذار چه این عمل در واپسین روز سپر آتش خواهد بود.
5. همنشینی با نیکان
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در بیان پیامد اخروی و اثرات نیکی به والدین می فرماید: کسی که برای پدر و مادرش حج انجام دهد و یا بدهکاری آنها را بپردازد، خداوند او را در روز قیامت با نیکان بر می انگیزد.
روزی حضرت موسی (علیه السلام) در ضمن مناجات به پروردگار عرض کرد: خدایا می خواهم همنشینی را که در بهشت دارم ببینم که چگونه شخصی است.
جبرئیل بر او نازل شد و گفت: یا موسی (علیه السلام) قصابی که در فلان محل است همنشین تو است. حضرت موسی (علیه السلام) به درب دکان قصاب آمده دید جوانی شبیه شبگردان مشغول فروختن گوشت است.
شب که شد جوان مقداری گوشت برداشت و به سوی منزل روان گردید.
موسی (علیه السلام) از پی او تا درب منزلش آمد و به او گفت: مهمان
نمی خواهی؟
گفت: بفرمائید. موسی (علیه السلام) را به درون خانه برد. حضرت دید جوان غذائی تهیه نمود آنگها زنبیلی از طبقه فوقانی به زیر آورد، پیر زنی کهنسال را از درون زنبیل بیرون آورد و او را شتشو داد غذا را با دست خویش به او خورانید.
موقعی که خواست زنبیل را به جای اول بیاویزد زبان پیرزن به کلماتی که مفهوم نمی شد حرکت نمود: بعد جوان برای حضرت موسی (علیه السلام) غذا آورد و خوردند.
موسی (علیه السلام) سئوال کرد حکایت تو با این پیرزن چگونه است؟
عرض کرد: این پیرزن مادر من است، چون وضع مادی ام خوب نیست که کنیزی برایش بخرم خودم او را خدمت می کنم.
پرسید: آن کلماتی که به زبان جاری می کرد چه بود؟
گفت: هر وقت او را شستشو می دهم و غذا به او می خورانم می گوید: خدا
ترا ببخشد و همنشین و هم درجه حضرت موسی (علیه السلام) در بهشت کند موسی (علیه السلام) فرمود: ای جوان بشارت می دهم به تو که خداوند دعای او را درباره ات مستجاب گردانیده است، جبرئیل به من خبر داد که در بهشت تو همنشین من هستی.
